BÖBREK TAŞI NEDİR?
Bu mekanizmanın bozulma nedenleri hala tam olarak bilinmemektedir. Böbrek taşı oluşumunda genetik yatkınlık, beslenme, obezite, yetersiz su tüketimi, hareketsiz yaşam koşulları, yaşanılan coğrafya, cinsiyet ve yaş gibi birçok faktörün rol oynadığı düşünülmektedir. Böbrek taşı rahatsızlıkları dünyanın her yerinde en yaygın görülen hastalıklardan biridir. Genellikle orta yaş grubu erkek hastalarda daha sık rastlanmaktadır.
Böbrek ve idrar yolları taşları böbrekten dış idrar kanalı ağzına kadar her yerde olabilmekte ve boyutları şeker tanesinden, yumurta büyüklüğüne kadar değişebilmektedir.
BÖBREK TAŞLARI NASIL OLUŞUR?
Kanda bulunan bazı mineraller böbrekler vasıtası ile atılırken idrarda dengeli bir şekilde çözünmüş halde bulunmaktadır. Ancak bazen bir takım nedenlerle bu mineral kristallerinin çözünürlüğü azalır ve birikmeye başlar. Böbrek içinde yer alan odacık benzeri toplayıcı sistemlerde bu kristaller çöker ve taş oluşumu gözlenir.
Bu taşların yaklaşık %80’i kalsiyum oksalat taşlarıdır. Bunun haricinde ürik asit taşları, enfeksiyona bağlı taşlar, sistin taşları ve kalsiyum fosfat taşları da görülebilmektedir.
BÖBREK TAŞI OLUŞUMUNUN NEDENLERİ
Taş oluşumundaki en önemli faktörlerden biri beslenmedir. Yeterli miktarda su tüketilmemesi, yüksek hayvansal protein alımı, çok miktarda sodyum tüketimi, rafine şekerler, kakao ve kahve gibi gıdaların çok miktarda tüketilmesi taş oluşumuna neden olabilir. Beslenme alışkanlıklarının yanı sıra idrar yolu enfeksiyonları, kullanılan bazı ilaçlar ve böbrekteki yapısal bozukluklar ile genetik faktörler de taş oluşumunda etkilidir.
BÖBREK TAŞI BELİRTİLERİ
Böbrek taşı belirtileri hastanın cinsiyeti, yaşı, genetik yatkınlık ve hastalığın seviyesine göre değişiklik gösterse de yaygın belirtiler şunlardır;
- Ağrı : Böbrek taşının en belirgin belirtilerinden biri ağrıdır. Bu ağrılar vücutta böbrek bölgesinde; genellikle hastalar tarafından “yan ağrısı” olarak tarif edilen bölüm başta olmak üzere, alt karın bölgesinde, testis veya rahim ağzına vuran ağrılar olabilir. Bazı hastalarda ağrı zor farkedilir şekilde hafif düzeydeyken, bazılarında son derece şiddetli ağrılar görülebilmektedir. Böbrek taşı ağrısı genelde sürekli değil, aralıklarla kendini gösterip kaybolan bir ağrıdır. İdrar yaparken ağrı görülmesi de sık karşılaşılan belirtilerden biridir.
- İdrardaki değişiklikler : Böbrek taşında, idrarda bulanıklık ve kan gözlemlenebilir. Ayrıca idrar kokusunun değişmesi, keskinleşmesi de belirtiler arasındadır.
- İdrar yapmada zorluk yaşanabilir. Hasta normalden daha sık aralıklarla idrara çıkma ihtiyacı hissedebilir ve az miktarlarda idrar yapabilir.
- Mide bulantısı ya da kusma : Bazı hastalarda böbrek taşına bağlı bulantı ve kusma gibi belirtiler de görülebilmektedir.
- Ateş ve titreme : Böbrek taşı rahatsızlığının ilerlediği, özellikle enfeksiyon oluştuğu durumlarda hastalarda şiddetli ateş ve titreme meydana gelmektedir.
Çok küçük taşlar, herhangi bir belirti olmaksızın fark edilmeden idrar yolundan geçebilmektedir. Daha büyük boyuttaki taşlar ise böbrekte ve üreterde sıkışabilmektedir. Bazı hastalarda da hiç bir belirti olmamasına karşın başka amaçlarla yapılan tetkikler sonucunda böbrek taşları tesadüfen saptanabilmektedir.
Belirti versin ya da vermesin böbrek taşı rahatsızlıkları ilerledikçe böbrek fonksiyonlarında ağır hasarlar oluşturabilmekte hatta böbrek kaybına sebep olabilmektedir. Bu yüzden böbrek taşları asla ihmal edilmemeli, erken teşhisin önemi göz ardı edilmemelidir.
BÖBREK TAŞI TANISI
Böbrek taşı tanısı hastanın öyküsü ve fizik muayene ile tespit edilen bulguları desteklemek ve doğru teşhis koyabilmek amacıyla yapılan bir takım tetkikler neticesinde konur. Böbrek taşlarını tespit etmek için yapılan tetkikler üriner sistem grafisi, ultrasonografi ve tomografidir.
- Üriner Sistem Grafisi: Yatarak karın grafisi yani böbreklerin yatarak çekilen röntgen filmidir. En basit testtir fakat bu röntgen sonucunda elde edilebilecek bilgi sınırlıdır. Çoğu zaman tek başına böbrek taşı tanısında yeterli olmayabilir.
- Ultrasonografi: En sık kullanılan ve en zararsız yöntem ultrason ile böbrek taşı tetkiki yapmaktır. Muayenelerin bir parçası haline gelmiş olan ultrason ile böbrek,mesane, idrar yolları gibi boşaltım sisteminin organlarının anatomisini ayrıntılı olarak incelemek mümkündür. Yaygın, kolay, ucuz ve tekrarlanabilir olmasının yanında hamilelere bile uygulanabilen zararsız bir tanı yöntemidir. Ultrason ile böbrek taşlarının %70 ila %90 civarında tespit edilmesi mümkündür.
- Tomografi: Bilgisayarlı tomografi batın organlarının tümünü ayrıntılı görüntüleyebilmesi sebebiyle böbrek taşı tanısında kullanılan yaygın yöntemlerden bir diğeridir. Tomografi ile röntgende saptanamayan opak olmayan taşlar dahi görüntülenebilir. Günümüzde en doğru ve en hızlı böbrek taşı teşhisi tomografi ile konulabilmektedir.
Bu tetkikler ile böbrek taşlarının çok büyük kısmı tespit edilebilmektedir. Bunun yanı sıra taşa bağlı olarak oluşabilen idrar yolu enfeksiyonları ve idrarda kanın tespiti için idrar analizi ve taşların niteliğinin veya nedenlerinin araştırılması amacıyla da kan tetkikleri yapılmaktadır. Ayrıca böbrek taşlarını, idrar yollarındaki tıkalı alanları ve böbreklerdeki kan akışını gözlemlemek amacıyla halk arasında “ilaçlı röntgen” olarak bilinen İntravenöz Piyalografi (IVP) de kullanılabilmektedir.
BÖBREK TAŞI TEDAVİSİ
Böbrek taşı tedavisi planlamasında doğru tedavi seçeneğini belirlemek için dikkat edilmesi gereken birçok faktör vardır. Taşın büyüklüğü ve böbrek içindeki yerleşimi başta olmak üzere, hastanın böbrek taşına bağlı ağrısının şiddeti, taşın böbrekte herhangi bir hasara neden olup olmadığı, böbrek fonksiyonlarına zarar verip vermediği gibi birçok etken göz önünde bulunduralarak tedavi planlaması yapılmaktadır.
Böbrek taşı tedavi yöntemleri şunlardır:
- Yalnızca takip
3-5 mm çapındaki kanala düşmüş taşlarda müdahale yerine takip bir seçenektir. Aynı şekilde böbrek toplayıcı sistemindeki küçük çaplı taşlar için de takip düşünülebilir. Taş küçükse ve böbrek toplayıcı sistemin üst kısmında yer alıyorsa hastanın taşı kendiliğinden düşürme şansı vardır. - Dışarıdan Şok Dalgası ile Böbrek Taşı Kırma (ESWL)
Böbrek ve idrar kanalı taşlarında uygulanan bu yöntem için taşın çapı 2 cm’den küçük olmalıdır. 1-3 seansta tamamlanabilir. Seans aralıkları 1 hafta olmalıdır. Her hastaya uygulanabilen bir yöntem değildir. - İdrar kanalından girilerek böbrek taşlarının lazer ile kırılması (RIRS)
Bu işlem ameliyathanede lokal veya genel anestezi ile gerçekleştirilir. İdrar kanalından girilerek böbreğe kadar çıkılır ve taşlar lazer ile kırılarak toz haline getirilir. Genellikle hasta taşları kendiliğinden döker, bazı durumlarda da doktor tarafından toplanabilir. 1-3 saat arası sürebilen bir işlemdir ve sonrasında 1 gün hastanede kalmanız gerekir.
- Perkutan Taş Cerrahisi (PNL)
Kapalı sistem olarak adlandırılan böbrek taşı ameliyatıdır. Ameliyathane ortamında, genel anestezi ile uygulanan bu yöntemde yüzüstü yatan hastanın sırt kısmında açılan küçük bir delikten girilerek böbrek taşına ulaşılarak taş kırılır ve parçalar dışarı alınır. Taşın boyutuna ve konumuna bağlı olarak 1-3 saat sürebilen bir operasyondur. Ameliyat sonrası 1 gün hastanede kalınması gerekir. Hastayı %80-90 oranında taştan kurtarabilen bir yöntemdir. - Açık Ameliyat
Günümüzde artık çok fazla uygulanmasa da açık ameliyat gerektiren bazı durumlar söz konusu ise tercih edilebilmektedir. Böbrek taşı ile birlikte onarım gerektiren idrar yolu darlığı olması ya da taşın tüm böbreği dolduracak büyüklükte olması gibi durumlarda açık ameliyat seçenek olabilir.
Bu tedavi yöntemlerinden hastanın durumu ve istekleri doğrultusunda en uygun tedavi seçilip bir an önce tedaviye başlanmalıdır. İhmal edilen böbrek taşları böbrek yetmezliği ve böbrek kaybına kadar birçok ciddi soruna yol açabilmektedir.
Ayrıca sık tekrarlayan böbrek taşları söz konusu olduğunda, böbrek taşına sebep olan altta yatan nedenlerin tespit edilmesi son derece önemlidir. Bunun için detaylı labaruvar testleri yapılmalı, kanda kalsiyum, ürik asit, magnezyum, fosfor, D vitamini ve parathormon düzeyleri incelenmelidir. İdrarda da sistin, ürik asit ve oksalat düzeyleri incelenmeli, böylelikle altta yatan metabolik veya hormonal bir sebep tespit edilirse bunların tedavisine başlanarak yeniden böbrek taşı oluşumunun önlenmesi sağlanabilmektedir. Bunun yanında inatçı böbrek taşlarında hastaya ilaç tedavisi de uygulanabilmektedir. Taşın cinsine göre kullanılacak ilaçlar değişiklik gösterse de, ilaçla böbrek taşı tedavisindeki temel amaç idrardaki kristallerin çözünürlüğünü artırarak kristallerin çöküp taşlaşmasını engellemektir.